Ruch spółdzielczy nie zaczął się ani dziś, ani wczoraj, ani nawet sto lat temu. Ma już swoje wielowiekowe tradycje. Dotyczy to również spółdzielczości mieszkaniowej. Poniżej zamieszczamy kalendarium ukazujące jego rozwój. Pewnie i przed Tomaszem Morusem można byłoby się dopatrzyć wielu przykładów powstawania inicjatyw realizujących budownictwo społeczne, zarówno na przykładzie wspólnot wiejskich jak i miejskich. Jednak potwierdzone historycznie struktury zawiązują się dopiero na przełomie XVIII i XIX wieku w Stanach Zjednoczonych. Przyjrzyjmy się, jak to się później rozwijało.
Wiek XVI i XVII
- Tomasz Morus (1478—1535) w swoim dziele Utopia przedstawia zasady organizowania idealnego społeczeństwa, połączonego ideami wspólnoty – również mieszkaniowej
- Tomaso Campanella (1568—1639) w dziele Miasto słońca przedstawia wizję wspaniałych osiedli miejskich
Wiek XVIII i XIX
- Karol Fourier (1772—1837) opracowuje ideę budowania osiedli, tzw. falang, opartych na samowystarczalnych zrzeszeniach
- Robert Owen (1771—1858) opracowuje projekt wspólnot, również mieszkaniowych. W Ameryce Płn. powstaje wspólnota pn. Nowa Harmonia. W roku 1835 Robert Owen zakłada stowarzyszenie dla wszystkich klas i narodów (Association of All Classes of All Nations), którego celem jest stworzenie centralnej spółdzielni, z oddziałami we wszystkich częściach świata
- 1838—1844 – W Anglii powstaje i rozpoczyna pracę komisja do badania warunków mieszkaniowych ludności Londynu (Poor Law Commission). Rezultat jej prac to Ustawa o regulacji warunków mieszkaniowych Londynu i jego okolic
- 1844 – Tkacze z Rochdale w Anglii powołują spółdzielnię pn. Rochdalskie Stowarzyszenie Sprawiedliwych Pionierów
- 1851 – Powstaje wzorcowe osiedle robotników w Londynie
- 1890 – W Anglii wychodzi Ustawa o mieszkalnictwie klas pracujących, która daje początek podobnym aktom prawnym w innych krajach
- 1898 – Ebenezer Howard prezentuje pomysł miasta ogrodu, a Arturo Soria y Maty – miasta linearnego, w którym mowa jest o budowie osiedli dla wspólnot mieszkańców
- 1897 – Próba założenia spółdzielni mieszkaniowej w Krakowie
- 1898 – Spółdzielnia Mieszkaniowa Pracowników Państwowych i Samorządowych w Tczewie
- 1899 – Spółdzielnia Mieszkaniowa Ogólnej Użyteczności w Poznaniu
Polska, w okresie pod zaborami, do I wojny światowej
- 1900 – Spółdzielnia Budowlana Polskich Urzędników Państwowych w Poznań
- 1902 – Spółdzielnia Mieszkaniowa Urzędników Kolei Państwowych w Gnieźnie
- 1903 – Spółdzielnia Mieszkaniowa Urzędników Polskich w Lesznie
- 1904 – Spółdzielnia Mieszkaniowa Urzędników w Rawiczu
- 1906 – Urzędnicza Spółdzielnia Mieszkaniowa i Budowlana w Ostrowcu Wielkopolskim
- 1907– Spółdzielnia Budowlana Mieszkań Urzędniczych w Kościanie
- 1908 – Chorzowska Spółdzielnia Mieszkaniowa, najstarsza na Śląsku; w tym samym roku powstają spółdzielnie w Katowicach i Krakowie.
- 1909 – Towarzystwo Budowy Mieszkań Urzędniczych w Stargardzie, a także Urzędnicze Stowarzyszenie Mieszkaniowe w Działdowie
- 1910 – Z inicjatywy dr. A. Grossa wydana zostaje ustawa o funduszu mieszkaniowym, dająca prawne podstawy do tworzenia spółdzielni mieszkaniowych w Galicji , a społecznik dr W. Dobrzyński zakłada w Warszawie Towarzystwo Mieszkań Stałych i Przedmieść Ogrodów – spółkę z ograniczoną poręką
- 1914 Urzędnicza Spółka Mieszkaniowo-Budowlana w Olsztynie
- 1915 – Stowarzyszenie dla Obrony Lokatorów Lokator w Łodzi; w 1930 r. przekształcone w spółdzielnię mieszkaniową
Polska okres międzywojenny
- 1918 – Luty, w Lublinie zjazd przedstawicieli spółdzielczości ze wszystkich trzech zaborów
- 1919 – 1 sierpnia – w Warszawie powstaje Związek Robotniczych Stowarzyszeń Spółdzielczych
- 1920 – (20.10) – Ustawa o spółdzielczości, wprowadzająca m.in. akty normatywne regulujące zasady budownictwa spółdzielczego. Na mocy tej Ustawy powołano Państwową Radę Spółdzielczą, do której wchodzi 2/3 przedstawicieli związków rewizyjnych, 1/3 z różnych ministerstw
- 1921 – Zostaje założona Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa, zarejestrowana w styczniu 1922
- 1922 – 10 lipca powstaje Związek Spółdzielni Budowlanych
- 1925 – Warszawska Spółdzielnia Mieszkaniowa rozpoczyna budowę pierwszego osiedla na Żoliborzu
- 1927 – W osiedlu WSM na Żoliborzu powstaje stowarzyszenie mieszkańców Szklane Domy
- 1929 – 15 stycznia WSM rejestruje Społeczne Przedsiębiorstwo Budowlane – spółdzielnię osób prawnych – jako centralę gospodarczą dla budownictwa domów spółdzielczych i związkowych. WSM zakłada też własną pracownię architektoniczną
- 1931 – W czerwcu Zjazd Organizacyjny powołuje Związek Rewizyjny Spółdzielni Mieszkaniowych i Budowlano-Mieszkaniowych w Polsce
- 1932 – W czerwcu Związek Rewizyjny SM i BM otrzymuje od Państwowej Rady Spółdzielczej prawo rewizji; Rząd wstrzymuje z powodu kryzysu kredytowanie budownictwa spółdzielczego
- 1934 – 23 lutego – Ustawa nowelizująca zapisy Ustawy z 1920 r. i rozszerzająca uprawnienia Państwowej Rady Spółdzielczej. Otrzymuje ona prawo opiniowania wniosków o celowości zakładania spółdzielni. Ustawa zobowiązuje PRS do integrowania całego ruchu spółdzielczego
- 1937 – I Ogólnopolski Kongres Mieszkaniowy
- 1941 – 4 grudnia niemieckie władze okupacyjne likwidują Związek Spółdzielni i Zrzeszeń Pracowniczych
Polska po II wojnie światowej
- 1945 – Przy Związku Rewizyjnym Spółdzielni RO powstaje Dział Spółdzielni mieszkaniowych
- 1946 – Powołanie Spółdzielni Administracyjno-Mieszkaniowych (SAM). Ich statut opracował Związek Rewizyjny Spółdzielni RP
- 1948 – Sejm zatwierdza dekret o powołaniu Zakładu Osiedli Robotniczych (17.06): Powołanie Centrali Spółdzielni Mieszkaniowych (CSM) z równoczesną likwidacją Działu Spółdzielni Mieszkaniowych przy Związku Rewizyjnym Spółdzielni RP
- 1950 – Prezydium Naczelnej Rady Spółdzielczej likwiduje (31.05) Centralę Spółdzielni Mieszkaniowych, przekazując jej agendy Centralnemu Związkowi Spółdzielczemu. Upaństwowienie Społecznego Przedsiębiorstwa Budowlanego
- 1952 – Budownictwo spółdzielcze zostaje ponownie włączone do narodowego planu gospodarczego
- 1955 – Centralny Zarząd Budowy Miast i Osiedli ZOR zostaje podporządkowany Ministerstwu Gospodarki Komunalnej (w roku 1957 ZOR przekształcono w Departament Inwestycji Mieszkaniowych w tymże ministerstwie)
- 1956 – 28—29 grudnia Krajowy Zjazd Delegatów Spółdzielni Mieszkaniowych. Powołanie Związku Spółdzielni Mieszkaniowych – w roku 1961 przekształconego w Centralny Związek Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego
- 1957 – 15 marca – wychodzi Uchwała nr 81 Rady Ministrów o pomocy państwa dla budownictwa mieszkaniowego ze środków własnych ludności. Prezydia rad narodowych zobowiązano do popierania budownictwa. Początek tworzenia się nowych spółdzielni
- 1958 – 15 marca – Uchwała nr 59 Rady Ministrów o dodatkowej pomocy państwa dla spółdzielni budownictwa mieszkaniowego poprzez zakładowe fundusze mieszkaniowe. Wprowadza też zasadę, że lokal spółdzielczy można zbyć dopiero po 5-letnim w nim zamieszkaniu
- 1962 – 7 sierpnia – Prezes Rady Ministrów wydaje zarządzenie o realizacji tzw. budownictwa oszczędnego
- 1965 – 22 maja Rada Ministrów podejmuje uchwały o dalszym rozwoju budownictwa spółdzielczego. Normuje szczegółowo: zasady przydziału mieszkań, sprawy zakładowych funduszy mieszkaniowych, oszczędzania na mieszkaniowych książeczkach oszczędnościowych PKO, gwarancje kredytów bankowych na uzupełnianie wkładów w spółdzielniach, zasady realizacji budownictwa mieszkaniowego przez zakłady pracy i rady narodowe. 22 maja Uchwała nr 122 Rady Ministrów wprowadza instytucję kandydata na członka spółdzielni mieszkaniowej oraz budowę mieszkań o dwóch standardach: podstawowym i wyższym
- 1966 – Zaczyna wzrastać średnia powierzchnia mieszkań
- 1968 – Rozpoczyna się wyposażanie mieszkań w dodatkowe urządzenia, m.in. w typowe meble wbudowane
- 1970 – Liczba członków spółdzielni mieszkaniowych wszystkich typów osiąga 1 milion
- 1971 – 10 grudnia Rada Ministrów podejmuje uchwały nr 280 i 281 zobowiązujące spółdzielnie do oddawania części mieszkań do dyspozycji rad narodowych oraz dla osób wykwaterowanych z budynków zagrożonych. Uchwała nr 281 obniża wkłady budowlane członków spółdzielni, co prowadzi do powstawania jednego rodzaju spółdzielni: lokatorsko-własnościowych
- 1972 – 19—20 lutego – VI Krajowy Zjazd Delegatów Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego. Stworzono centralny rejestr kandydatów na członków spółdzielni
- 1975 – Uchwała nr 13 Rady CZSBM powołująca wojewódzkie spółdzielnie mieszkaniowe (26.06)
- 1980 – Zarząd i Rada CZSBM wystosowują do Prezesa Rady Ministrów Memoriał domagający się określenia zależności między państwem a spółdzielczością mieszkaniową
- 1981 – Uchwała nr 22 CZSBM legalizująca tworzenie małych spółdzielni mieszkaniowych (06.04). 12—14 grudnia – VIII Krajowy Zjazd Delegatów Spółdzielni Budownictwa Mieszkaniowego. Zjazd przerwany z powodu wprowadzenia (13.12) stanu wojennego. Druga tura Zjazdu odbyła się 27—28 listopada 1982
- 1982 – Za organ spółdzielni uznano zebranie grup członkowskich. 16 września wchodzi w życie Ustawa – prawo spółdzielcze. Potwierdza, że spółdzielczość mieszkaniowa ma zaspokajać potrzeby swoich członków i ich rodzin, a nie wszystkich mieszkańców miast
III RP
- 1990 – Ustawa o zmianach w organizacji spółdzielczości w Polsce likwiduje stare struktury organizacyjne, ogranicza jednak tworzenie związków
- 1991—92 – Powstają pierwsze związki i organizacje spółdzielcze na zasadzie dobrowolnej przynależności
informacja na podstawie strony internetowej Opolskiej Spółdzielni Mieszkaniowej„Przyszłość” w Opolu